De 'Vaderlandse Geschiedenis' over de periode tussen Willem van Oranje en Napoleon, toch zo'n dikke 200 jaar, gaat eigenlijk niet over ons, hier in het zuiden. Het is de geschiedenis van Nederland-van-boven-de-rivieren. 

De 80-jarige oorlog

Dit conflict is ooit begonnen als een protest tegen het regeringsbeleid van koning Philips II. Hij bestuurt onze contreien vanuit Spanje, met steeds minder zeggenschap voor de plaatselijke edelen. Dat wringt.
Vanaf 1568 wordt het een gewapende opstand. Maar al gauw ontaardt het conflict ook in een soort godsdienstoorlog, protestanten tegen katholieken. Het grote doel: De Spanjaarden én de katholieken het land uit. Nederland een zelfstandige, calvinistische staat.

Maar ho! Wacht effen! Die katholieken, dat zijn wij!

Om hun geloof te verdedigen herstellen de zuidelijke Nederlanden dan min of meer de relatie met Spanje. 'Onze' prinsen van Oranje en 'onze' heldhaftige, schrandere watergeuzen zijn dus feitelijk onze tegenstanders.

De verovering van Den Bosch

In 1629 verovert prins Frederik Hendrik de vestingstad 's Hertogenbosch. Dat is de bestuurshoofdstad van de Meijerij, onze regio. Volgens het gangbaar recht zijn wij daardoor ook veroverd. Maar zo voelt het niet.
Een bijzonder verwarrende periode breekt aan. Zijn wij nou 'Hollands' en dus formeel protestants? Of toch nog steeds Rooms en Spaansgezind? Predikanten overspoelen de dorpen om de inwoners te bekeren. Haalt niet veel uit. Plakkaten met telkens nieuwe verordeningen gaan steeds feller tekeer tegen het katholicisme. Maar ze worden prompt gevolgd door tegenverordeningen.
Uiteindelijk komt het zover dat in 1637 de kerk op slot gaat en de pastoor moet vluchten. (De buurdorpen Poppel, Weelde, Ravels en Arendonk vallen onder Turnhout en hebben daar allemaal geen last van.)
Nee, 1629 associëren wij niet met de verovering, maar met de vál van Den Bosch.

De Vrede van Munster

De Vrede van Munster erkent de Republiek der Zeven Provinciën als een zelfstandige staat. Nederland is nu ook officieel een feit. De gebieden worden verdeeld conform de militaire situatie van dat moment. Het aloude hertogdom Brabant wordt daardoor in tweeën gesplitst. Ineens ligt Hooge Mierde aan een landgrens.
Vrede. Betekent dat het nu ineens weer beter wordt? Nee, geenszins. De katholieke godsdienst wordt vanaf nu echt verboden. In die tijd iets heel wezenlijks voor de mensen, van mega-belang.
En nóg iets: Zeven Provinciën, is dat niet wat weinig? Kennelijk niet, de toegewezen katholieke gebiedsdelen worden niet als provincie erkend. Brabant, Limburg en andere streken krijgen geen eigen bestuur. Alles wordt vanuit Den Haag door de Staten Generaal beslist en bepaald. Onder andere dat alle openbare functies in protestantse handen moeten komen. Protestants onderwijs, protestants plaatselijk bestuur. Noem maar op.

De grenskapel,
toevlucht op de hei

Ondanks alle druk laten de bewoners van de dorpen zich niet beroven van hun meest wezenlijke identiteit, hun geloof. De dorpen langs de nieuwe grens, zoals Hooge Mierde, verkeren daarbij in een gunstige situatie. Twee kilometer verderop, op de hei, begint het Spaans gebleven gebied. Daar hebben de Staten Generaal niets meer te vertellen.
En zo kan het gebeuren dat de schepenen van Arendonk tijdens een controle van de grenspalen met droefheyt constateren dat de inwoners van de Mierden in de buurt van de Biesenvenpaal op Arendonks grondgebied stiekem een tempel getimmerd hebben. Daar beoefenen onze voorouders hun godsdienst. Het gebouw staat op een ronde heuvel met een doorsnede van 30 m. De pastoor woont in Arendonk en bedient van daaruit deze nieuwe kerk van Hooge Mierde. Naar alle waarschijnlijkheid wordt daar ook katholiek onderwijs gegeven.
Ook andere dorpen, zoals Tilburg, Hilvarenbeek, Reusel en Bladel hebben zo'n zogenaamde grenskapel. (Raadt eens hoe het voormalige klooster Nieuwkerk, onder Goirle, aan haar naam gekomen is. Ook de Achelse Kluis is van oorsprong een grenskapel.))
Deze situatie duurt een kwart eeuw voort.

1672, het rampjaar

In 1672 dreigt de nieuwe republiek tegelijkertijd onder de voet gelopen te worden door Engeland, Frankrijk, Münster en Keulen. "Het volk is redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos."
Maar voor de katholieke gebieden treedt er dan juist een aanzienlijke verlichting op. De Staten Generaal gaan er niet langer met gestrekt been in. En ze worden ook nog bijziend. Het katholieke geloof blijft nog steeds officieel verboden, maar je mag het voortaan wel stiekem belijden, zolang de gezagdragers er maar niets van merken. In een gebouw dat aan de buitenkant geen enkel kenmerk van een kerk heeft. Geen kruisen, geen klokken. En zeker geen processies. Stilletjes achter onopzichtelijke muren, zonder enige vorm van uiterlijk vertoon.
Zo kan pastoor Lijssens op 20 februari 1673 voor het eerst sinds tijden weer een mis opdragen binnen Hooge Mierde, in een boerenschuur in de buurt van het nog steeds gesloten kerkgebouw.

Het verval van de grenskapel

Nu de grenskapel niet langer nodig is, worden er wellicht nog enkele bruikbare materialen van af gesloopt. De rest wordt aan z'n lot overgelaten. In 1698 vermelden de schepenen van Arendonk voor de laatste keer de kapel. Dan is er nog slechts een geraamte, als van een schop, aanwezig.

De locatie van de grenskapel

Waar heeft die Hooge Mierdse grenskapel gestaan? Aan de Turnhoutsepad, op de akker tegen de grens.
Door een toeval is dat op huidig Nederlands grondgebied. In 1826 heeft er namelijk een kleine grenscorrectie plaatsgevonden. De Biesenvenpaal in de buurt van de Turnhoutsepad is daarbij komen te vervallen. Tevoren ligt de grens daar zo'n 130 meter dichter bij het dorp en maakt er een lichte knik. In 1826 is de grens recht getrokken tussen de paal aan de Grondeloze Moer en de paal achteraan in De Luther.
Het bergje waarop de kapel gestaan heeft, is dan nog duidelijk zichtbaar in het landschap. Tijdens een archeologische verkenning in het begin van de vorige eeuw is de positie vastgelegd: 90 m ten oosten van het punt waarop de Turnhoutsepad de grens kruist. Bij de ontginning van dat stuk heide tot akkerland is die berg geëgaliseerd. Maar nog steeds heet die bewuste akker... Kerkenberg.

De plek (bij de pijl) waar de grenskapel gestaan heeft.
Dit is een kaart van rond 1800, waarop de toenmalige grens heel nauwkeurig ingetekend staat. Voor de oriëntatie zijn de Turnhoutsepad, de huidige grens en enkele straatnamen toegevoegd. Het ven Eendengoor bestaat nu niet meer. Daar ligt nu de camping. De Hoge Duin en het Zwartven zijn ook aangegeven op de kaart.
De  Kerkenberg is op dat moment nog goed herkenbaar als markant punt in het terrein. Daarom is die heuvel ook ingetekend. Van die vroegere houten kerk is dan, 130 jaar na dato, natuurlijk niets meer over. Maar kennelijk staat er op dat moment een kruis op die berg. Vandaar de aanduiding Kruijsberg.

Detail van de grenskaart.

De locatie van de oude en huidige grens, de Biezenvenpaal en Kerkenberg in het huidige landschap (GoogleEarth).
Op deze satellietfoto is het noorden boven, terwijl de vorige kaarten gericht zijn op het oosten. Vandaar dat hier alles een kwartslag gedraaid is. 

De schat van Kerkenberg

Een eeuwenoude mondelinge overlevering beweert dat er onder (of in de buurt van) Kerkenberg een schat begraven ligt. Gouden kelken en zo.
Vóór de oorlog is Frans Adams de eigenaar. Hij laat een wichelroedeloper er naar zoeken. Die man beweert dat er inderdaad kostbaarheden in de grond zitten. Maar hoeveel de knechten van Adams daar ook gegraven hebben, er komt niets boven aarde.
Na de oorlog wordt de grond verkocht. Voor de zekerheid komt er toch een speciale clausule in de koopovereenkomst. Als de nieuwe eigenaar, iemand uit Reusel, bij het egaliseren toch op een schat zou stuiten, zou de familie Adams recht hebben op de helft. Want ge wit ooit nooit nie!

PS Voor degene die daar nou met zijn metaaldetector aan de gang gaat: ik beschouw mezelf bij deze als tipgever en eis als zodanig 10%.